Program rolnośrodowiskowy
.jpg)
Środowisko naturalne było i jest podstawą bytu człowieka, który w wyniku swojej działalności gospodarczej nieustannie je przeobraża. Jednym z najstarszych systemów gospodarowania człowieka jest produkcja
rolnicza, której popyt na korzystanie z zasobów środowiska takich jak woda, gleba, powietrze ciągle rośnie.
Największymi zagrożeniami ze strony rolnictwa dla przyrody i środowiska są: intensyfikacja produkcji rolnej i stosowanie dużych ilości chemicznych środków ochrony roślin, upraszczanie zmianowania, likwidacja cennych użytków przyrodniczych, zaniechanie działalności rolniczej na terenach mniej przydatnych do produkcji. Aby sprostać tym zagrożeniom Unia Europejska wdraża koncepcję wielofunkcyjności obszarów wiejskich, opartą na ścisłym współdziałaniu rolnictwa z innymi formami aktywności gospodarczej na terenach wiejskich.
Polityka rozwoju obszarów wiejskich systematycznie zyskuje na znaczeniu w kontekście zapewnienia dochodów ludności wiejskiej i podniesienia standardu życia i pracy na wsi.
W myśl rozporządzenia Rady WE nr 1698/2005 program operacyjny rozwoju obszarów wiejskich, który został opracowany na podstawie krajowego planu strategicznego, określa cztery zasadnicze cele/osie wspierania rozwoju obszarów wiejskich. Do interesującej nas osi 2, mającej na celu poprawę środowiska naturalnego, zaliczono takie działania, jak: wspieranie gospodarstw na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania, płatności dla obszarów NATURA 2000, program rolno środowiskowy, zalesianie gruntów rolnych i innych ni rolne, odtwarzanie potencjału produkcji leśnej, zniszczonego
przez katastrofy.
Jednym z ważniejszych działań na rzecz wielofunkcyjnego i zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich stosowanym w krajach członkowskich Unii Europejskiej jest program rolno-środowiskowy. Jest to instrument finansowy, służący zachęcaniu rolników do kontynuacji bądź stosowania praktyk rolniczych, uwzględniających zasady ochrony środowiska naturalnego
w produkcji rolniczej, które powinny być czymś więcej niż zwykłą dobrą praktykę rolniczą. Głównym celem tego działania jest poprawa środowiska przyrodniczego obszarów wiejskich, a w szczególności: w przypadku Polski, utrzymanie w odpowiednim, nie pogorszonym stanie cennych siedlisk użytkowanych rolniczo lub przywrócenie ich walorów; promowanie zrównoważonego systemu gospodarowania; odpowiednie uźytkowanie gleb i ochrona wód; kształtowanie struktury krajobrazu; ochrona lokalnych odmian roślin oraz lokalnych ras zwierząt gospodarskich.{mospagebreak}Środki finansowe (EFRROW), przeznaczone na wsparcie polskiego rolnictwa w latach 2007-2013, wynoszą ok. 17,2 mld euro, w tym 13,2 mld euro pochodzi z funduszy UE. Budżet dla PROW na lata 2007-2013 wyniósł ok. 25 mld PLN, w tym 22% kwoty (ok. 5,5 mld PLN) zostało przeznaczone na Oś 2. „Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich”. Z tego na działania rolnośrodowiskowe przeznaczono 42% kwoty, czyli ok. 2,3 mld PLN.
Największą liczbę wniosków, złożonych po raz pierwszy w 2009 roku w ramach PROW 2007-2013, złożono w województwach mazowieckim i lubelskim, natomiast najmniej wniosków wpłynęło w województwach sląskim i opolskim. Z kolei najwyższą wnioskowaną kwotą charakteryzowały się województwa mazowieckie i wielkopolskie, a najniższą śląskie i opolskie. Brak analogii w przypadku województw z największą liczbę wniosków i najwyższą wnioskowaną kwotą wynika z tego, że w województwie wielkopolskim powierzchnie gospodarstw, do których składano wnioski rolnośrodowiskowe były większe niż we wspomnianymwojewództwie lubelskim. To ostatnie charakteryzuje si duym rozdrobnieniem gospodarstw, będąc jednocześnie regionem o charakterze wybitnie rolniczym.
Rolnicy w nowo składanych wnioskach na 2009 rok najczęściej wybierali Pakiet 3. Ekstensywne trwałe użytki zielone. Celem tego pakietu jest przede wszystkim zachowanie lub podniesienie walorów przyrodniczych trwałych użytków zielonych. Obecnie występowanie ekosystemów łąkowych uzależnione jest w dużej mierze od rolniczej działalności człowieka – koszenie i wypas to przede wszystkim powstrzymanie naturalnego, ale z punktu widzenia rolnika, mało przydatnego procesu sukcesji. Dzięki koszeniu i usunięciu ściętej biomasy, czy to w postaci zielonki czy siana oraz dzięki prowadzeniu wypasu, powstrzymuje
się rozwój drzew, krzewów oraz innych, niepożądanych roślin. Innego rodzaju zagrożeniem dla trwałych uźytków zielonych jest intensyfikacja rolnictwa – zbyt częste koszenie, dosiewanie nasion traw, duże dawki nawozów czy nadmierny wypas, prowadzą do zubożenia tych ekosystemów, a tym samym wycofania się z nich wielu cennych gatunków roślin i zwierząt. Dlatego też głównym założeniem tego pakietu jest ograniczenie nawożenia, ilości pokosów i intensywności wypasu.{mospagebreak}Kolejnym często wybieranym pakietem był Pakiet 8. Ochrona gleb i wód. Głównym celem tego pakietu jest takie użytkowanie i ochrona gleb i wód, które ogranicza zanieczyszczenia związkami pochodzenia rolniczego. Podstawowym źródłem zanieczyszczenia wód są składniki pokarmowe (azot, fosfor) dostarczane w nawozach naturalnych i mineralnych, pozostałości chemicznych środków ochrony roślin oraz innych substancji toksycznych (w tym metali ciężkich) oraz organiczne i nieorganiczne cząsteczki gleby. W większości przypadków za-nieczyszczenia wód azotanami, pochodzącymi ze źródeł rolniczych, występują w regionach o dużej koncentracji produkcji zwierzęcej oraz intensywnej produkcji roślinnej, w tym w regionach warzywniczo-sadowniczych, gdzie stosuje się duże dawki nawozów i środków ochrony roślin. Utrzymywanie roślinności na gruntach ornych w okresach między plonami głównymi, czyli w okresie zimowym, zapobiega zanieczyszczeniu wód i erozji gleb. Sprzyja to także różnorodności biologicznej, gdyż stwarza dogodne warunki wielu gatunkom, a także stanowi dodatkowe źródło paszy dla zwierząt gospodarskich.
Na uwagę zasługują pakiety 4 i 5, na które złożono najmniej wniosków i to całkiem niesłusznie. Dotyczą one odpowiednio Ochrony zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych poza obszarami NATURA 2000 na obszarach NATURA 2000. W pakietach tych określono wymogi, które zakładają ograniczenie nawożenia, liczby i terminów pokosów lub kontrolą intensywności wypasu. W pakietach tych podstawowym wymogiem jest posiadanie dokumentacji przyrodniczej, sporządzonej przez upoważnionego eksperta w roku poprzedzającym rok rozpoczęcia realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowego.
Dokumentacja ta powinna zawierać szczegółową charakterystykę danego siedliska przyrodniczego lub siedliska lęgowego ptaków. Wymogi dla poszczególnych pakietów i ich wariantów oraz wykaz gatunków ptaków oraz siedlisk przyrodniczych zawierają odpowiednio zał. 3 i zał. 4 do rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Program rolnośrodowiskowy” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Koszty transakcyjne, poniesione przez rolnika w celu przygotowania takiej dokumentacji, są refundowane wraz z pierwsze płatnością rolnośrodowiskową.
W 2009 roku składane były również wnioski kontynuacyjne w ramach PROW 2007-2013. Największą liczbą wniosków o płatności rolnośrodowiskowe złożyły województwa lubelskie i warmińsko-mazurskie, z kolei najmniej wniosków wpłynęło w województwach opolskim i śląskim. Najwyższa wnioskowana kwota przypadła na województwa: zachodniopomorskie,
wielkopolskie i kujawsko-pomorskie. Są to województwa charakteryzujące się dużymi powierzchniami gospodarstw rolnych.{mospagebreak}Najniższe wnioskowane kwoty przypadły na województwa śląskie i opolskie. Zainteresowanie poszczególnymi pakietami było analogiczne do wniosków składanych po raz pierwszy w 2009 roku. Rolnik, któremu została przyznana płatność rolnośrodowiskowa zobowiązany jest do przestrzegania wymogów realizowanych pakietów lub ich wariantów określonych w ww. rozporządzeniu. W przypadku stwierdzenia uchybienia w przestrzeganiu przez rolnika wymogów płatność rolnośrodowiskowa może ulec zmniejszeniu lub cofnięciu. Decyzja taka zapada w wyniku kontroli, jaką przeprowadza upoważniona w tym celu jednostka kontrolująca, w tym przypadku jest to kontroler z Biura Powiatowego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
W celu skontrolowania właściwego wykorzystywania zobowiązań finansowych przez beneficjentów programu rolnośrodowiskowego Agencja w 2009 roku wytypowała do kontroli 1835 gospodarstw w ramach PROW 2007-2013. Kontrole zostały przeprowadzone zgodnie z Rozporządzeniem Komisji (WE) nr 1975/2006 z dnia 7 grudnia 2006 r. ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 w zakresie wprowadzenia procedur kontroli, jak również wzajemnej zgodności w odniesieniu do środków wsparcia rozwoju obszarów wiejskich.
Najczęściej powtarzające się nieprawidłowości dotyczyły: przedeklarowania powierzchni, zadeklarowanej uprawy, braku siewu roślin w międzyplonie, przyorania międzyplonów jesienią, wykaszania całej powierzchni łąki, braku koszenia łąki, nieprzestrzegania wymogów dotyczących materiału szkółkarskiego. Szczególnie materiał szkółkarski w przypadku Pakietu 2.
Rolnictwo ekologiczne, musi spełniać określone wymagania. Inspektor w wyniku kontroli na miejscu sprawdza, czy uzupełnienia zostały wykonane z użyciem drzew spełniających wymagania dotyczące grubości i wysokości elitarnego i kwalifikowanego materiału szkółkarskiego określane dla drzewek owocowych oraz z użyciem krzewów spełniających wymagania dotyczęce średnicy elitarnego i kwalifikowanego materiału szkółkarskiego, określone dla drzewek owocowych i krzewów jagodowych w przepisach w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących wytwarzania oraz jakości materiału
siewnego.
I tak na przykład dla drzewek owocowych wysokość powinna wynosić nie mniej niż 80 cm, mierząc od szyjki korzeniowej, średnica pnia powinna wynosić nie mniej niż 8 mm, mierząc na wysokości 10 cm powyżej miejsca uszlachetniania, drzewka powinny być ukorzenione.
Program rolnośrodowiskowy ma na celu poprawę środowiska przyrodniczego i obszarów wiejskich, zwłaszcza systemów gospodarowania zgodnych z wymaganiami ochrony środowiska, jego kształtowaniem oraz zachowaniem różnorodności biologicznej na terenach wiejskich. Mimo występujących trudności, wynikających ze znacznej liczby pakietów i wariantów, konieczności uczestnictwa w przygotowywaniu wniosków doradcy rolnośrodowiskowego, program ten cieszy się znacznym zainteresowaniem producentów rolnych.
Zauważalne są pozytywne zmiany w świadomości ekologicznej rolników, co niejednokrotnie potwierdzają doradcy rolnośrodowiskowi. Zwracają oni również uwagę na zwiększający się obszar zagospodarowywanych nieużytków zagrożonych sukcesją roślinną, w niektórych rejonach obserwuje się zahamowanie zaniku działalności rolniczej i niekorzystnych zmian w strukturze zasiewów. Tak duże zainteresowanie Pakietem 8. Ochrona gleb i wód znajduje odzwierciedlenie w ograniczeniu skutków erozji gleb. W kolejnych latach należy liczyć na dalszy wzrost liczby gospodarstw ekologicznych i wzrost zainteresowania Pakietami 4. i 5.
Programy rolnośrodowiskowe są wielkim i nie łatwym wyzwaniem w zakresie ochrony przyrody, dlatego też zaangażowani są w nie: administracja rządowa, naukowcy, organizacje przyrodnicze, przyniósł jak największe korzyści ochronie środowiska naturalnego i jego użytkownikom.
/MINROL
Zaloguj się Logowanie